‘The American Dream’

Ciconia Consort
Dick van Gasteren dirigent
Maarten van Rossem spreker

Dinsdag 27 september 2016 – 20:15u
Kleine Zaal Concertgebouw | Amsterdam

Dinsdag 4 oktober 2016 – 20:15u
Kleine Zaal Muziekgebouw |Eindhoven

Zondag 9 oktober 2016 – 15:00u
Nieuwe Kerk | Spui 175 Den Haag
concert met educatieve kinderopvang (4-10 jaar)

Woensdag 2 november 2016 – 20:00u
Herz – TivoliVredenburg | Utrecht

Programma:
Arthur Foote: Suite voor strijkorkest opus 63
Samuel Barber: Adagio for strings
George Antheil: Serenade for String Orchestra No.1
John Adams: Shaker loops
Aaron Copland: Hoedown from rodeo for string orchestra
Leonard Bernstein: One Hand, One Heart

In het najaar van 2016 zal het nieuws worden beheerst door de Amerikaanse verkiezingen. Met ‘The American Dream’ brengt het Ciconia Consort u een prachtig afwisselend programma uit het land van onbegrensde mogelijkheden. Historicus en Amerika-kenner Maarten van Rossem zal in de zijn bekende stijl en boeiende vertelkunst de muziekwerken in context plaatsen van de Amerikaanse verkiezingsstrijd ten tijde dat de verschillende muziekwerken zijn gecomponeerd.
Amerikaanse cultuur omvat meer dan ruimtevaart, hamburgers en Coca-Cola en kent een muziekcultuur met geheel eigen identiteit en karakter. In dit programma hoort u muziek uit de romantische muziekstijl, muziek met jazz- en Hollywood-invloeden en hedendaagse muziek van John Adams. Hij weet als geen ander de minimal music stijl een expressieve lading te geven.

Maarten van Rossem is historicus en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis en politiek van de Verenigde Staten. Hij studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en was daar vanaf 1971 wetenschappelijk medewerker. Van Rossem promoveerde in 1983 op het proefschrift Het radicale temperament. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen (1934-1953). Van 1997-2008 was hij bijzonder hoogleraar Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
Door het Historisch Nieuwsblad werd hij gekozen tot Historicus van het jaar 2003 omdat hij “Nederlanders met veel humor historisch verantwoord door dit nare oorlogsjaar heeft geloodst”. Na zijn nuchtere commentaar op de aanslagen van 11 september 2001 werd hij aanvankelijk hevig bekritiseerd en vond men hem te relativerend. Frits Abrahams schreef bijvoorbeeld in zijn column voor de NRC: «Kort na “11 september” werd hij tot mijn ontsteltenis afgedankt, men vond hem te relativerend, hoewel relativering juist in de periode daarna zo nodig was.»
Ook na zijn pensionering in 2008 bleef hij nog aan de Universiteit Utrecht verbonden voor de verzorging van onderwijs, waaronder ‘Geschiedenis van de actualiteit’.
Van Rossem is een veelgevraagd commentator op radio en televisie. Hij was en is op TV regelmatig te zien in De wereld Draait Door, Pauw en Witteman, de universiteitsquiz van de VPRO, Van Rossem in Amerika, een vierdelige serie over het christelijk geloof in de Verenigde Staten, Op reis met Van Rossem, Verborgen Verleden, De Slimste Mens en Van Rossem For President. In de zomer van 2008 werkte Maarten van Rossem als gast-redacteur mee aan een – als glossy vormgegeven – uitgave van het Historisch Nieuwsblad: Maarten!, als parodie op de trend van glossy’s van bekende Nederlanders zoals de Linda. De uitgave was eenmalig, maar bleek dermate populair, dat nu acht maal per jaar een blad verschijnt. Het blad bevat informatieve en opiniërende artikelen en interviews.

Componisten
George Johann Carl Antheil (1900-1959) was een Amerikaans componist en pianst van half-Poolse afkomst. Hij schreef niet alleen opera’s en balletten maar ook filmmuziek. Hij studeerde piano bij Constantine von Sternberg en compositie bij Ernest Bloch. In 1922 vertrok Antheil naar Parijs waar hij als pianist furore maakte en in contact kwam met de avant garde van toen: Erik Satie, Jean Cocteu, Pablo Picasso, de Groupe des Six en zijn grote voorbeeld Igor Stravinsky.
Hij afficheerde zichzelf in de jaren 20 als ‘enfant terrible’, onder andere door optredens, die uitmondden in een rel. In 1923 schreef dichter/schrijver Ezra Pound een boek over Antheil, ‘Antheil and the Treatise on Harmony’. Pound kwalificeerde Antheils als de enige die de muziek werkelijk vernieuwende impulsen heeft gegeven. Hij schreef dit naar aanleiding van de première van ‘Ballet Mécanique’, waarmee Antheil zijn reputatie vestigde. Een werk voor 8 piano’s, pianola, 8 xylofoons, twee elektrische deurbellen en het geluid van een vliegtuigpropeller. Opnieuw werd de première in Parijs een rel. Het werk werd eerder door Van Gasteren gedirigeerd en behoort tot één van zijn favoriete werken.
In 1933 keerde hij terug naar de Verenigde Staten. Vanaf toen werd Antheil gematigder, vooral in compositorisch opzicht, en ging hij in zijn muziek verschillende contrapuntische compositietechnieken gebruiken. In 1936 verhuisde hij naar Hollywood en schreef daar veel filmmuziek. Uit deze periode stamt zijn werk Serenade for String Orchestra (1948). In 1945 schreef Antheil zijn autobiografie ‘Bad Boy of Music’, waarin hij zeer kritisch is over zijn Europese periode.
Antheil was niet alleen musicus. Hij publiceerde ook over criminologie en schreef een detectiveroman. Hij werkte samen met actrice Hedy Lamarr aan de uitvinding van frequency hopping; de basis van frecuency hopping spread spectrum; een techniek die heden ten dage wordt toegepast in vrijwel alle draadloze digitale communicatietechniek, zoals gps, GSM, Bluetooth en wifi.

Adagio for Strings is een van de bekendste werken van Samuel Barber (1910-1981). Oorsponkelijk is het een tweede deel van zijn eerste strijkkwartet uit 1936 maar in januari 1938 stuurde Barber een bewerking voor strijkorkest naar de dirigent Arturo Toscanini. De première vond plaats op 5 november 1938 in New York en werd verzorgd door het NBC Symfonie orkest onder leiding van Toscanini.
Barber bewerkte het stuk in 1967 ook voor een achtstemmig koor op de tekst van het Agnus Dei. Dit muziekstuk is ook bekend dankzij de film Platoon van Oliver Stone. Het stuk wordt ook gebruikt in het game-of-the-year 1999 computerspel Homeworld waar het voornamelijk wordt gespeeld gedurende de tussenfilmpjes.

Arthur William Foote (1853-1937), organist, pedagoog en componist was een toonaangevend lid van een groep componisten genaamd de Boston Six, o.a met John Knowles Paine en George Chadwick, de eerste groep klassieke musici van wezenlijk belang in Amerika. Hij schreef een aantal belangrijke pedagogische werken, waaronder ‘Modern Harmony in Its Theory and Practice’ en werd beschouwd als ‘decaan van Amerikaanse componisten’ begin twintigste eeuw. Footes voorliefde ging uit naar de kerk boven de concertzaal. In 1878 werd hij organist en koormeester van de First Unitarian Church in Boston, een ambt dat hij 32 jaar lang bekleedde. Foote schreef veel anthems en werken voor kerkdiensten, koorwerken en meer dan 100 liederen. Desondanks is Foote vooral nog bekend om zijn instrumentale muziek.

John Coolidge Adams (1947) is een vertegenwoordiger van de minimal music stijl.
Componist, dirigent en creatieve denker, John Adams, neemt een unieke positie in de wereld van de Amerikaanse muziek in. Zijn werken, zowel opera als symfonische werken, vallen op tussen hedendaagse composities door hun diepe expressie, helderheid van het geluid en de humanistische aard van de thema’s.
In de afgelopen 25 jaar heeft Adams’ muziek een doorslaggevende rol gespeeld in het tij van de hedendaagse muzikale esthetiek, weg van het academische modernisme.
Hoewel Shaker Loops een voorbeeld is van de ‘continue’ muziek, verschilt het van de meeste andere werken van zijn soort omdat er veel veranderingen plaatsvinden binnen een relatief korte tijd. Ook wordt de formele en temporele zuiverheid zoals in veel ‘minimal’ muziek vermeden door niet steeds vast te houden aan één onbuigzaam tempo, zodat een vrijere beweging van het ene naar het andere energie niveau ontstaat.
Met zijn compositie On the Transmigration of Souls, een koorwerk ter herdenking van de slachtoffers van de terreuraanvallen op 11 september 2001, won hij de Pulitzer-prijs in 2003. John Adams schreef de muziek bij tal van films die in de prijzen zijn gevallen, zoals “I Am Love,” “Barfly” en “Birdman” van Alejandro Iñárritu.

Composities van Leonard Bernstein (1918-1990) en Aaron Copland (1900-1990) mogen zeker niet ontbreken in een Amerikaans programma. Het Texaanse Amerika kan niet beter worden verklankt dan in ‘Hoedown from rodeo’ van Copland, dat onderdeel uitmaakt van zijn ‘Four dances episodes’. In zijn composities maakt Copland veelvuldig gebruik van jazzritmes en volksmuziekmotieven, die hij vervolgens bewerkt; motieven vormen meestal slechts basismateriaal. In ‘El Salón México’, ‘Danzón Cubano’ of ‘Three Latin American Sketches’ wordt Latijns-Amerikaanse dansmuziek uiteindelijk ontegenzeggelijk getransformeerd tot de echte muziek van Copland. Daarnaast componeerde Copland tussen 1939 en 1961 muziek voor acht films.
Componist, dirigent en pianist Leonard Bernstein was tweede helft 20ste eeuw een icoon van de Amerikaanse klassieke muziek. Als componist werd hij internationaal vooral bekend door zijn musical West Side Story. Jarenlang presenteerde hij op televisie een educatief programma over klassieke muziek. Van 1958 tot 1969 was hij chefdirigent van de New York Philharmonic. Naast het dirigeren van alle grote orkesten, zorgde hij voor première uitvoeringen van enkele symfoniën van Ives en de wereldpremière van de Turangalîla symfonie van Messiaen.