KAFKAIAANS COUVERT

Ciconia Consort o.l.v. Dick van Gasteren
met Pim Haselager filosoof

Vrijdag 9 juni 2017, 12:30-13:30, zonder pauze
TivoliVredenburg (Hertz), Utrecht
lunchconcert: toegang gratis

Zaterdag 10 juni 2017, 20:15u
Nieuwe Kerk, Spui 175 Den Haag
concert met educatieve kinderopvang (4-10 jaar)

programma:
Alexander Glazunov – Thema en variaties voor strijkorkest op. 97
Karl Amadeus Hartmann – Symfonie no 4 voor strijkorkest (1947)
Pavel Haas – Studie voor strijkorkest
Dimitri Sjostakovitsch – Kammersymfonie op 110a

Het werk van de schrijver Kafka kenmerkt zich door een nachtmerrieachtige, onheilspellende sfeer waarin de bureaucratie en de onpersoonlijke maatschappij steeds meer greep krijgen op het individu, een ‘uiterst geheimzinnige zakelijkheid’. Staat Kafka symbool voor de ontwortelde mens in de moderne tijd? Of juist voor een poging om in een ogenschijnlijke strijd met ‘hogere machten’ het initiatief terug te geven aan de individuele mens?
In een actueel themaprogramma ‘Kafkaiaans Couvert’ in samenwerking met de bekende filosoof Pim Haselager zal ‘het individu’ versus ‘het systeem’ worden uitgelicht. Sjostakovitsch en Hartmann werkten een leven lang tegen dictatoriale verdrukking in voor individuele artistieke vrijheid. Was Sjostakovitsch partijcomponist of toch niet? Wat zijn de huidige bedreigingen van mental privacy en gedachtevrijheid beschouwd vanuit de neurowetenschap en robotica?

‘want Revolutie verdampt, overblijft het slijk van nieuwe bureaucratie’ (Franz Kafka)

Pim Haselager
Pim Haselager studeerde filosofie en psychologie en promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam. Nu werkt hij als principal investigator bij het Donders Instituut, verbonden met de Radboud Universiteit Nijmegen.
De toekomst waarin robots een onderdeel zijn van onze dagelijkse huishouding is dichterbij dan wij denken. Robots gaan steeds zelfstandiger handelen, waardoor gedrag niet altijd meer te voorspellen is. Dit roept vragen op over verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. Haselager wordt gezien als belangrijk denker over de maatschappelijke gevolgen van de neurotechnologie en robotica. Hij zit in verschillende internationale denktanks en verbindt juridische aspecten met inzichten uit de hersenwetenschappen, de filosofie en de psychologie. Kunnen we robots eigenlijk wel vertrouwen? Pim Haselager weet altijd met enthousiasme, humor en een tikkeltje zelfspot zijn publiek te boeien.

Karl Amadeus Hartmann (1905-1963)
Hartmann was overtuigd communist en gedurende het bewind van Hitler werd het voor hem uiteindelijk onmogelijk zijn werken nog uitgevoerd te krijgen. Het is eigenlijk een wonder te noemen, dat hij deze periode in nazi-Duitsland A?berhaupt heeft overleefd. Daarvoor waren dan ook bijzondere overlevings-strategieAi??n noodzakelijk. Zo is Hartmann bijvoorbeeld jarenlang aan de dienstplicht ontsnapt door doelbewust efedrine te slikken, hetgeen de controlerende artsen indertijd de indruk gaf, dat hij ernstige hartafwijkingen had.
Eerder heeft het Ciconia Consort Hartmann’s vioolconcert uitgevoerd (Concerto funA?bre) wat voor zowel orkest als publiek een ontdekking was. Zijn in 1946 en 1947 geschreven vierde symfonie heeft Hartmann voor strijkorkest is vergelijkbaar met het vioolconcert wat betreft zijn scherpe contrasten. De premiA?re was in 1948 in MA?nchen als ‘Symfonie fA?r Streicher’, zonder nummering. De oorspronkelijke versie uit 1938 met de titel ‘Symphonie fA?r Streichorchester und eine sopranstimme’ kende in het derde deel een zangpartij op het gedicht ‘Epitaph’ van Confucius, in het Duits vertaald door Klabund. In 1946 en 1947 is dit werk omgewerkt waarbij deel III nu geheel instrumentaal werd geschreven.

Pavel Haas (1899 – 1944)
Haas is geboren in de Tsjechische stad Brno, waar hij tot zijn deportatie naar het concentratiekamp Theresienstadt heeft gewoond. Hij studeerde compositie van 1919 tot 1921 bij Jan Kunc en VilAi??m PetrA?elka. Hierna volgde hij een tweejarige masterclass bij Leos Janacek. Hoewel Janacek van grote invloed is geweest op het werk van Haas, heeft hij een zeer persoonlijke stijl ontwikkeld. Zijn muziek kenmerkt zich door invloeden uit de jazzmuziek en de Tsjechische volksmuziek. Hij schreef onder andere symfonieën, koormuziek, liederen, kamermuziek en filmmuziek voor drie films. Verder schreef hij muziek voor het theater en componeerde hij de opera (De Charlatan). In 1941 werd hij gedeporteerd naar het concentratiekamp Theresienstadt. Daar schreef hij nog acht werken, waaronder de ‘Vier Liederen op Chinese Gedichten’ en de ‘Studie voor Strijkorkest’. In oktober 1944 werd hij overgebracht naar het vernietigingskamp Auschwitz waar hij werd vermoord door vergassing, vrijwel meteen na aankomst.

Aleksandr Glazoenov (1865 – 1936)
In zijn door Solomon Volkov opgetekende memoires schrijft Sjostakovitsj over Glazoenov: `Glazoenov had voor die tijd een uitzonderlijke eruditie op het gebied van de muziekgeschiedenis. Hij kende de muziek van de grote contrapuntisten van de Nederlandse en Italiaanse school als maar weinig anderen. Nu weet iedereen er veel vanaf en niemand twijfelt meer aan de genialiteit en levensvatbaarheid van de muziek uit de vijftiende en zestiende eeuw. Maar in die tijd lag dat heel anders. Toen was die muziek nog een gesloten boek. Zelfs Rimsky Korsakov vond dat de muziek pas begon bij Mozart. Glazoenov was weg van Josquin des Prez, Orlando di Lasso, Palestrina, Gabrieli. Hij kende die componisten echt heel goed en hield van ze. Wij hadden het idee dat hij altijd de stijl van de tijd, het algemene, wist te scheiden van de individuele inzichten van de componist.
Glazoenov staat niet bekend als een componist wiens werken een grote persoonlijke stijl bezitten, maar wel als een componist die als geen ander de verschillende compositiestijlen binnen zijn eigen land met elkaar verbindt. Zo absorbeerde hij het nationalisme van Balakirev, de orkestrale virtuositeit van Rimsky-Korsakov, de lyriek van Tschaikovsky, de epische grandeur van Borodin en de contrapuntische vaardigheden van Taneyev. Daarnaast was Glazoenov ook internationaal sterk geAi??rienteerd, zoals ook moge blijken uit bovenstaand citaat van zijn leerling Sjostakovitsj. Hij trad veelvuldig op als dirigent met Russische muziek in vele Westerse landen. De zogenaamde ‘Russische concerten‘ van de beroemde wereldtentoonstelling van 1889 in Parijs genoten grote vermaardheid.

Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975)
De Kammersymfonie is een getuigenis van een totaal veranderd land, het Rusland na verschillende revoluties en twee wereldoorlogen onder dictatuur van Stalin.
De Kammersymfonie opus 110a van Sjostakovitsch geldt inmiddels als populair werk voor strijkorkest. Oorspronkelijk geschreven voor strijkkwartet is het werk later georkestreerd door Rudolf Barshai voor strijkorkest. Niettegenstaande het verhaal van Sjostakovitsch als zou dit werk zijn geschreven naar aanleiding van het bombardement van Dresden (en dus als aanklacht tegen een geallieerde oorlogsmisdaad), is later gebleken dat Sjostakovitsch het werk als aanklacht heeft geschreven tegen het toenmalige regime van zijn vaderland zelf, het regime van Stalin. Als geen ander componist heeft Sjostakovitsch het verdriet van zijn land en volk, dat in de twintigste eeuw zo heeft moeten lijden onder verschillende dictaturen, uit kunnen drukken en vormgegeven in dit monumentale werk.